حاشیه ای بر حواشی جشنواره فیلم فجر

جشنواره فیلم فجر امسال که بر خلاف دوره های قبل توسط مسئولین مدعی انقلابی گری برگزار شد هرچند حاوی گام هایی رو به جلو بود، اما حواشی معمول آن، آنقدر بود که چندان آن را از دوره های قبل متمایز نکند. از میان تمام حواشی جشنواره اظهارات خانم معراجی بیشتر جلوه کرد و گویندگان مشهور مذهبی و ائمه جمعه را نیز وارد صحنه و وادار بر برخوردهای تند و تیز کرد. در خصوص این اتفاقات دو نکته قابل نقد و تحلیل است، یکی شیوه مواجهه مراجع دینی با اظهارات خانم معراجی و دیگری پاسخ های مسئولین و سیاست آن در زمینه مسائل فرهنگی، به ویژه سینما:

1-    خانم معراجی در بخشی از صحبت های خود گفته است: «دو نفری که نامزد بوده باشند غیر صیغه عشقی که بینشان بوده آنقدر حرمت داشته که بچه ای که به وجود میاد به نظر من حلال زاده است» موضع گیری های تند و تیز با این سخن از دو جهت قابل نقد است اول این که گفته نامبرده بر امری حمل شد که هیچ صراحتی در آن ندارد یعنی ازدواج سفید و ندامت بعدی و توضیحات گوینده -که انصافاً در مقایسه با موضع گیری های بعضی سلبریتی ها نجیبانه بود- نیز از شدت برخوردها کم نکرد. دوم برخورد مراجع دینی و انقلابی که هیج تناسبی با برخوردها با مفاسد حاکم بر جریان هنری کشور ندارد. برای این که جهت دوم که به نظر مهمتر است به حاشیه نرود از نقد جهت دوم آغاز می کنیم. بسیار روشن و آشکار است که یک جریان فاسد سالهاست بر هنر کشور به ویژه سینما حاکمیت مطلق و دیکتاتور مآبانه دارد که بارها خود سلبریتی ها به افشاگری در مورد آن پرداخته اند، آنجا که بعضی از آنها اذعان کردند که برای بازی دادنشان از آنها تقاضای روابط نامشروع شده است و برآمدن بازیگران در فضای هنر یا بایکوت شدنشان منوط به تن دادن به این  گونه خواسته های نامشروع یا سرباززدن از آن است. بایکوت کردن هنرمندانی که در فیلم های انقلابی ایفای نقش کنند، یا شوربختانه حتی با رهبر معظم انقلاب دیدار داشته باشند یا سخنی در تجلیل ایشان بگویند، واقعیت تلخی است که هرگز با مواجهه به مراتب کمتر از مورد خانم معراجی مواجه نشد و این نشان دهنده حساسیت های ظاهری و غیر عمیق با مسائل فرهنگی هنری است  و گرنه قبح موارد یاد شده قطعا کمتر از سخنان خانم معراجی نیست. همان گونه که در مقابل ساخت و نمایش فیلمها و سریال هایی که به صراحت یا در لفافه روابط نامشروع را ترویج می کنند و متآسفانه پخش آنها از سیمای جمهوری اسلامی هم کم نیست واکنش درخوری مشاهده نمی شود. اما از جهت اول نقد، صراحت سخن گوینده این است که اگر بین دو نامزد عاشق اتفاقی افتاد و بدون صیغه فرزندی به وجود آمد، آن فرزند به نظر ایشان حلال زاده است. در بطلان این سخن جای تردید نیست زیرا اگر بتوان حتی محمل درستی برای آن پیدا کرد- چنان که اشاره خواهد شد- ایشان صلاحیت چنین فتوایی را ندارد و ایشان تصریح می کند که به نظر من حلال زاده است. اما همان گونه که خود گوینده توضیح داده است و قبل و بعد سخن هم نشان می دهد گوینده در مقام تجویز ازدواج سفید نبوده است، بلکه در مقام حل مشکل حرامزادگی آن هم برای بچه ای که به دنیا آمده است بوده کما این که به مادر دار بودن بچه های حرام زاده اشاره کرده که نشان می دهد به زعم ایشان حرامزاده یعنی نامعلوم بودن والدین. روشن است که حمل چند ثانیه از مصاحبه طولانی ایشان بر فتوای به ازدواج سفید منصفانه نیست. علاوه بر این حمل سخن ایشان بر ازدواج معاطاتی که بعضی از فقها قائل به آنند نیز امکان پذیر است، هرچند این حمل با توجه به عدم صلاحیت ایشان برای افتاء به حال ایشان سودی نمی بخشد.

2-    موضع گیری مسئولان در قبال حواشی مذکور، به ویژه اطلاعیه سازمان سینمایی کشور ، حکایت از سیاستگذاری های غلط در فضای فرهنگی کشور به ویژه در بخش سینما دارد، که اطلاعیه مذکور و البته خود جریان جشنواره فجر نشان می دهد که مسئولان جدید قصد دارند آن را ادامه دهند. اطلاعیه مذکور بر دو نکته تآکید دارد یکی این که : «جشنواره فجر در گام چهلم قدم‌های محکم و جهش های ملموسی را در حوزه گفتمان سازی، ایجاد هویت بصری انقلابی و طراحی تشریفات مبتنی بر شعائر، هنجارهای اجتماعی و نگاه عدالت محور فرهنگی برداشته است» که البته این ادعا مخصوصا در بخش طراحی تشریفات مبتنی بر شعائر حکایت از سیاست تغافل یا تساهل یا هر دو دارد که وجه غالب سیاست های فرهنگی سال های گذشته بوده است. نکته دوم  اطلاعیه: « اگرچه همچنان، بر این باوریم که دستیابی به جایگاه مطلوب تر و ایده‌آل در کوتاه مدت ممکن نیست و ایجاد تحولات عمیق‌تر و بنیان گذاری گزاره های جدید مستلزم زمانی بیش تری است.» این نکته دوم اشاره به سیاست غلط دیگری دارد که بارها از جانب مسئولان مطرح شده است از جمله جناب آقای حداد عادل که از جانب شورای انقلاب فرهنگی مسئولیت تحول علوم انسانی را بر عهده داشتند بارها این بیت سعدی را تکرار می کردند که : سعدی به روزگاران مهری نشسته در دل بیرون نمی‌توان کرد الا به روزگاران. و به این وسیله کسانی را که به اقدام انقلابی قائل بودند متهم به عجله می کردند. در روزگاری که یک دیکتاتوری مطلق فرهنگی تمام ابزارهای پیشرفته را در اختیار گرفته و در مقابل هر حرکت کوچک شما هزاران سرباز را بسیج می کند، روشن است که او بیکار نمی نشیند که شما به روزگاران کار را پیش ببرید. پر واضح است که مسئولان جشنواره وقتی به همینه ی این دیکتاتوری نگاه می کنند به همین تغییرات اندک در جریان برگزاری جشنواره ببالند، اما قطعاً آرزوی ایجاد تحولات عمیق تر را حد اکثر هشت سال دیگر باید تحویل دیگرانی بدهند که معلوم نیست به چنین تحولاتی معتقد باشند.